
Witaj na Klemensowej Górce!
Kościół :
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Duszpasterstwo :
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kontakt :
Odwiedziło nas :
|

Historia kościoła

|
kościół |
Rys historyczny: Dawny kościół parafialny w Lędzinach na tzw. Górce św. Klemensa jest
zabytkiem - pomnikiem reprezentującym jedną z najstarszych tradycji chrześcijaństwa na
terenie archidiecezji. Tradycja udokumentowana wiąże to miejsce z działalnością Apostołów
Słowian. Kościół wzmiankowany jest w 1241. Parafia istniała już w 1325. Obecny kościół
barokowy, murowany, jednonawowy z wieżą, orientowany, zbudowany został w 1769 na miejscu
kościoła drewnianego. Fundatorem kościoła był długoletni zarządca folwarku lędzińskiego,
protestant Piotr Wehowski (względnie Wiechowski) razem z miejscowym proboszczem ks. Piotrem
Bierońskim. Poświęcenie (benedykcja) nowego kościoła odbyta się 9 IX 1770. Poświęcenia
dokonał ks. proboszcz Krupski z Mysłowic. Kościół ten utracił swe znaczenie ośrodka
parafialnego na rzecz kościoła św. Anny, usytuowanego w obrębie niżej położonej zabudowy
mieszkalnej.
Po erygowaniu 13 IX 1981 przy kościele św. Anny odrębnej parafii, kościół św. Klemensa
przejął znów funkcje kościoła parafialnego pierwotnej parafii. 1.I.1993 w Górkach
należących dotąd do parafii św. Klemensa, została ustanowiona parafia tymczasowa.
W podziemiach kościoła pochowane są szczątki budowniczego kościoła - Piotra Wehowskiego
i jego rodziny. Na uwagę zasługuje ołtarz główny, pochodzący z około 1803 roku, autorstwa
mistrza Schefflera z Krakowa.
Do najstarszych elementów wyposażenia kościoła należą: chrzcielnica z 1657 roku,
relikwiarz w kształcie drewnianej ręki, oraz
żyrandol z 1792 roku, wykonany w hucie szkła w Wesołej.

|
ołtarz |
O początkach kościoła św. Klemensa
Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: odkąd zaczynają się dzieje kościoła św. Klemensa zaprzątało
myśli wielu badaczy i historyków. Podejmowane badania archeologiczne wzgórza nie przyniosły nowych
faktów. Dostępna literatura naukowa również nie udziela jednoznacznej odpowiedzi. Przyjmuje się,
że początki dziejów kościoła wyznaczają najstarsze znane materiały źródłowe. Jest to dokument z
1242 roku, w którym to książę Konrad Mazowiecki zatwierdził między innymi Lędziny na własność
klasztoru Benedyktynek w Staniątkach oraz Liber Beneficiorum dioecesis cracoviensis Jana Długosza.
Trudno przyjmować ów zapis Długosza za w pełni wiarygodny, gdyż nie ma możliwości zweryfikowania
go w innych niezależnych źródłach. Za to w artykule J. Rajmana spotykamy się z tezą, że klasztor
w Staniątkach był rodową fundacją Gryfidów, co znajduje potwierdzenie u Długosza. I jeszcze jeden
nie rozstrzygnięty problem badawczy. Dotyczy on opisu Lędzin zamieszczonego na stronie 172 rękopisu
"Liber..". J. Długosz umieścił w nim Lędziny w dekanacie oświęcimskim, choć od ponad wieku istniał
dekanat pszczyński, który wydzielił się w 1350 roku. Zastanawiające jest, że Długosz nie wiedział
o jego istnieniu. Dlaczego już wtedy parafia do tego dekanatu nie przynależała?

|
relikwiarz z relikwiami św.Klemensa |
Trudno dziś powiedzieć, kiedy to faktycznie nastąpiło. Być może w początkach XVI wieku, jak
stwierdza Ludwik Musioł. Faktem pozostaje nierozwiązana wątpliwość, dlaczego parafia położona
blisko Pszczyny, w momencie powstania tej notatki (około 1479-1480 r.) umieszczona zostaje w
dekanacie oświęcimskim. Sprawa ta na lamach nauk pomocniczych historii wymaga rozstrzygnięcia.
O samym kościele, jak i domysłach na temat jego początków, w literaturze znajdziemy sporo informacji.
Publikacje w formie artykułów, powieści z elementem fikcji literackiej wykazywały tendencje do
podejmowania się trudnego zadania rozstrzygnięcia początków powstania opisywanej świątyni.
Faktem jest, że o jej istnieniu w połowie XII wieku wiemy dzięki J. Długoszowi. Informacje o
pierwszym historycznym władcy - rycerzu Jaksie herbu Gryf, nie znajdują innego potwierdzenia
poza przekazem pośrednim Długosza pochodzącym ze schyłku XV wieku. Inni, próbując iść dalej,
dociekali, jak to faktycznie mogło być z tą naszą lędzińską świątynią.
Bardzo interesującym przykładem jest artykuł "Skąd się wzięło
chrześcijaństwo w naszych stronach?", w którym nawiązano do patrona kościoła - św.
Klemensa, którego kult głosili misjonarze Słowian - św. Cyryl i Metody. Oni lub ich
uczniowie przebywali na terenach obecnego Górnego ¦ląska, przynosząc także swe nauki
do Lędzin. Wówczas to Lędziny budują swój kościół. Oczywiście, ta teoria nie ma niczego
wspólnego z wiedzą naukową. Podobne tezy powtarzał podczas swych badań w 1992 roku prof.
Wiktor Zin, ale nie udało się ich naukowo udowodnić. Nie znaczy to, że należy je ignorować.
Przede wszystkim trzeba w dalszym ciągu prowadzić badania na różnych płaszczyznach, które
pozwolą w miarę jasno wyznaczyć granicę początków powstania kościoła. Wniosek nasuwa się
tyko jeden: brak jakichkolwiek dokumentów aż do polowy XII wieku, a w przypadku Lędzin do
początków XIII stulecia, nie pozwala jednoznacznie ustalić początków życia chrześcijańskiego
w granicach archidiecezji katowickiej.
Pierwsze świątynie powstawały głównie w grodach biskupich i kasztelańskich.
Najstarszą chrześcijańską świątynią wybudowaną na ¦ląsku, zdaniem naukowców, mogła być rotunda
murowana z początków XI wieku, która zachowała się w Cieszynie. Kościoły nie były przeznaczone
dla ludu pospolitego, tylko dla księcia i jego świty. Wprowadzenie chrześcijaństwa do nowo
powstałego państwa polskiego było wydarzeniem o charakterze politycznym. W tym czasie zwykli
mieszkańcy poznawali chrześcijaństwo od strony formalnej - poprzez sakrament chrztu.

|
chrzcielnica |
Na przełomie XII i XIII wieku tworzą się początki sieci parafialnej.
Parafia obejmuje swym zasięgiem bardzo rozlegle tereny. Pierwsze świątynie były budowlami
drewnianymi, co potwierdzają źródła z okresu rozkwitu i schyłku średniowiecza w Polsce.
Kościół św. Klemensa położony był poza wsią na wzgórzu, co czyniło go widocznym nawet z dalszych
stron. Istniał on jeszcze przed wprowadzeniem na tym terenie osadnictwa na prawie niemieckim.
Zebrany materiał przemawia za faktem, że tę instytucję ufundował ród Gryfidów, który słynął z
wielu fundacji klasztorów czy świątyń. Zdaniem L. Musioła nie można całkowicie wykluczyć
przypuszczenia, iż to Jaksa z Miechowa był fundatorem lędzińskiej świątyni. Jednak pierwsze
wzmianki źródłowe na temat kościoła pojawiają się dopiero na początku XIII wieku. Ta data
jest dotąd dla nauki najwcześniejszą, jeśli dotyczy ona dziejów zarówno kościoła, jak i parafii.
Pierwotny zasięg parafii lędzińskiej
Przyjmując za wiarygodne informacje o istnieniu kościoła na Wzgórzu
Klemensowym już w połowie XII wieku, nie można jednak mówić o istnieniu tu parafii. Ludność
wtedy mieszkała w grodach lub w otwartych osadach. Rozmieszczenie wsi było zróżnicowane.
Trudno szerzej coś na ten temat powiedzieć, gdyż do tej pory nie przeprowadzono badań
archeologicznych osad typu wiejskiego. Pierwsze informacje dotyczące kościołów na ziemiach
polskich pochodzą z początku XI wieku, gdyż po zjeździe gnieźnieńskim ustalono dopiero sieć
biskupstw na naszych ziemiach. Sieć parafialna była w powijakach. Książę dzielnicowy przez
cały XI wiek uważaj się za zwierzchnika kościoła, wyznaczając biskupów, a później podsuwając
ich kandydatury kapitule czy papieżowi. On też zapewniał utrzymanie duchowieństwu poprzez
dziesięcinę z własnych dochodów, a także był fundatorem klasztorów i kościołów. Do nich
zaliczyć możemy możny ród Jaksy herbu Gryf. Tak mniej więcej powstawała sieć parafialna.
Na przełomie XII i XIII wieku, w miarę przybywania nowych kościołów i
kaplic, na ¦ląsku zaczynają się ustalać granice obwodów parafialnych, a prowadzona akcja
osadnicza przyniosła na przełomie XIII I XIV wieku kilkukrotny wzrost liczby kościołowi.
Pierwsze informacje na temat zasięgu parafii św. Klemensa podaje nam Długosz.
Wówczas do tej parafii należały: Lędziny, Krasowy, Kosztowy, Imielin, Chełm, Bieruń, Urbanowice,
Cielmice, Bojszowy, ¦ciernie i Paprocany. W XVI i XVIII wieku dołączyły wioski, takie jak:
Górki, Smardzowice, Jaroszowice, Jedlina. Stare wsie leżące nad Wisłą:
Czarnuchowice, Kopciowice i Zabrzeg w XV wieku podlegały parafii oświęcimskiej. Przypuszczalnie
do Lędzin należały również Dziećkowice aż do 1374 roku, gdyż tam powstał kościół i parafia.
W połowie XV wieku parafia sięgała swymi granicami: na wschodzie do rzeki Wisły, na południu
do rzeki Gostyni, na zachodzie łączyła się z parafią mikołowską (później, tyską - od 1400 roku),
a na północy z parafią mysłowicką.

|
żyrandol z końca XVIII w. |
Drugim ważnym źródłem, które wyznacza pierwotny zasięg parafii lędzińskiej,
jest protokół wizytacyjny z 1598 roku. Wśród wsi należących do parafii dokument wymienia: Lędziny,
Urbanowice, Chełm i Paprocany, zaś dziesięcinę na rzecz kościoła lędzińskiego płaciły m. in.: Imielin,
Jaworzno, Ciężkowice, Szczakowa i ¦ciernie. Przynosiło to lędzińskiemu plebanowi spore dochody.
Zdaniem L. Musioła był to obszar o wielkości szacunkowej około 200 km2. Od końca XIV wieku w ramach
terytorialnych parafii św. Klemensa wydzieliły się stopniowo: Dziećkowice (1374), Tychy (ok. 1480),
Bojszowy (1580), Chełm (1580 - kościół, od 1660 parafia formalnie erygowana), Bieruń (1640), Anhalt
(1770), Imielin (1925), Krasowy (1925), Bieruń Nowy (1925), Urbanowice (1946), Paprocany-Cielmice
(1946), Hołdunów (1947, parafia erygowana w 1949 r.), Goławiec (1957 - kościół), Lędziny - parafia
św. Anny (1978). Górki (1990). Ławki (1991), Lędziny - parafia pw. Matki Boskiej Różańcowej (1996).
Dane statystyczne odnoszące się do parafii lędzińskiej znane są dopiero z XVII wieku. Wynikało to
głównie z faktu, iż wcześniej nie prowadzono żadnych ksiąg na temat funkcjonowania kościoła i parafii.
Dopiero protokół wizytacyjny z 1598 roku nałożył obowiązek prowadzenia metryk ochrzczonych i
poślubionych oraz dwóch zeszytów, w których to odnotowywać miano dochody pochodzące z różnych
źródeł, a przeznaczane na rzecz parafii. Problem tkwił jednak w tym, iż plebani kościoła św.
Klemensa nie wywiązywali się sumiennie z zalecenia, o czym świadczy powtórzenie treści zalecenia
podczas wizytacji z 1619 roku. W protokole z 1720 roku czytamy: "metryki chrztów i ślubów, które
od kilku lat i jak daleko nie były spisywane, niech zrewiduje, przeczyta i poprawi".

|
ołtarze |
W 1688 roku mamy pierwsze dane na temat liczby parafian. Według nich
liczba penitentów wielkanocnych (ludności powyżej 14 roku życia) wynosiła 1225 osób. W 1690
roku rektor szkoły i organista Kałuski zeznał:
"[…] było tu w Lędzinach, za mnie parafianów do spowiedzi 1225, jam ich spisywał, będąc tu
przed dwiema laty za szkolnego alias bakalarza […]" Następne dane pochodzą dopiero z końca
XVIII wieku, a dokładnie z 1792 roku. Poniższa tabela dokładnie zobrazuje liczbę wiernych i
innowierców zamieszkujących parafię.
Parafia lędzińska w 1792 roku. |
Mężczyźni |
Kobiety |
Ewangelicy (kolonia Hołdunów) |
Żydzi |
Razem |
|
|
Wyznanie reformowalne |
Wyznanie ewangelicko- augsburskie |
|
|
1320 |
1425 |
320 |
35 |
26 |
3126 |
W kolejnych wybranych latach liczba ta przedstawiała się
następująco: 1860 - 4273 katolików, 1890 - 4788, 1936 - 5054, 1953 - 3620. Jeszcze
na początku września 1864 roku do parafii lędzińskiej należały ¦ciernie. Pod koniec
XIX stulecia jej wielkość była jeszcze spora. Należały do niej: Goławiec, Górki, Krasowy,
Smardzowice i Wesoła. W 1954 roku obwód parafialny kościoła św. Klemensa obejmował już tylko
Lędziny, Górki i przysiółek Zamoście. Obecnie jest parafią, której przyporządkowano połowę
Lędzin, bez Górek.
opracował : Damian Kostyra











|